(Chlidonias hybrida)
Rys. M.K.Skakuj
Występowanie w Polsce
W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy (liczbę par szacuje się na 900-1000, choć nie jest ona stabilna), głównie na Roztoczu. Jej ekspansja zaczęła się w połowie lat 80. i trwa do dziś. W 1996 roku zaobserwowano próby lęgów nad Odrą. Skolonizowała cały kraj, choć w zachodniej Polsce gniazduje tylko w paru miejscach. Na niżu występuje nierównomiernie. Największe lęgowiska znajdują się w dolinie górnej Wisły, na Podlasiu i Lubelszczyźnie. W Kotlinie Oświęcimskiej znajduje się jej największa ostoja. Często zmienia swoje tereny gniazdowania co roku.
Cechy gatunku
Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch głowy (czapeczka) i kark czarny, boki głowy i szyi oraz pokrywy podskrzydłowe, podogonie i spód ogona białe. Grzbiet i ogon szaroniebieskie, a brzuch ciemnoszary. Mocny dziób i nogi czerwone. Pióra na barku są obrzeżone białawym lub żółtym pasem. Nazwa gatunkowa wzięła się od białych policzków. W szacie spoczynkowej bieleje. Popielaty jest jedynie wierzch ciała, czarna plama na potylicy nie zachodzi na okolice ciemieniową, dziób pozostaje czerwony. Osobniki młodociane przypominają dorosłe w szacie spoczynkowej. Mają ciemne plamy na grzbiecie i głowie. Podgatunki różnią się odcieniem barwy popielatej i rozmiarem białych plam. Pierzenie do szaty spoczynkowej ma miejsce w czerwcu i lipcu. Jest płochliwa, choć siada na odsłoniętych terenach nad wodą. Dużo lata i rzadko chodzi. W locie widać jej biały spód skrzydeł i lekko rozwidlony ogon (12-22 mm).
Wymiary średnie
dł. ciała ok. 24-28 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 57-63 cm
waga ok. 60-100 g
Głos
Kwilące, ostre „zrik" lub zgrzytliwe „czerk" (lub „krcze")
Biotop
Gniazduje na bagnach, mulistych wodach płynących lub o wolnym przepływie, nad rzekami, stawami oraz innymi żyznymi i stojącymi zbiornikami wodnymi o gęstej roślinności. Poza sezonem lęgowym również pola uprawne, laguny, morskie wybrzeża, azjatyckie stepy.
Toki
Pod koniec kwietnia, choć głównie w maju wracają na lęgowiska. W trakcie toków rybitwy przynoszą w dziobach materiały na gniazdo, upuszczają i łapią znów w powietrzu lub z powierzchni wody. Pary są monogamiczne.
Gniazdo
Gniazdo znajduje się na wodzie, na platformie z roślin lub na kępie wystającej znad wody. Zbudowane jest ze sterty trzcin i sitowia oraz z innych roślin wodnych, których kawałki mogą dochodzić do 1 metra. Wygląda więc jak płaski kopiec. W środku znajduje się mały dołek, gdzie składane są jaja. Tworzy kolonie liczące do kilkuset par, często wraz z rybitwą czarną. Gniazdowanie może przeciągać się do lipca.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju - czerwcu (w Polsce) 2-3 jasne lub jasnorudawe jaja o plamach o różnej wielkości. W przeciwieństwie do pozostałych rybitw mają zielonkawy odcień.
Wysiadywanie i dojrzewanie
Jaja wysiadywane są przez okres 18-20 dni przez obydwoje rodziców. Oboje partnerzy zajmują się pilnowaniem i karmieniem młodych, głównie owadami i ich larwami, robakami i innymi bezkręgowcami, rzadziej rybami i kijankami. Pisklęta w puchu są rudawe z czarnymi plamkami, a brzuch mają białawy. Umieją latać w wieku około 3 tygodni. Przeloty na południe rozpoczynają w lipcu, a kończą we wrześniu. W czasie wędrówek skupiają się w małe stada.
Pożywienie
Głównie owady i ich larwy, pająki, mięczaki i pierścienice, ale również drobne kręgowce np. żaby, kijanki, drobne ryby do 5 cm. Rybitwa białowąsa szuka pokarmu lecąc nisko nad powierzchnią wody lub łąką. Może też w locie zbierać pożywienie z powierzchni wody lub roślin, a także wyłapywać latające owady. By zdobyć swa ofiarę z powierzchni wody i niepotrzebnie się nie zanurzać często zawisa w locie. Zdarza się jej jednak nurkować za zdobyczą do wody z powietrza na 2-3 metry głębokości.
Ochrona
Gatunek chroniony.